Raya ke tede haskerdene, haştiye, bexteyariye (mutluluk), xozawa (doğa) ke tey candey weşiya xo ramenê; a raye, raya Xızıriya, raya sarê mawa. Pi-khalıkunê ma her serre na roza Hawtemali de şiyê ağwa usariya jiargiye ra mıneta xo gureta, vato: “Ya ağwa deşt u kowu, na ağwa xuya zelale, marê helal ke!”
Çı hêf ke, ma na ağwa zelale caverdê, zon u zagonê sarê teveri dıma şime, royê ma coka bi nêwes. İnat, kin u nefret kut wertê ma, her het ro bime ağme. Her jüyê ma cayê ro perra şi. Jederê ma, welatê xo caverda, şi bi ve ang u pang.
Ma ke no itıqatê xo caverda; teyna heqa xo vind nêkerde, heqa çhêl-çhukê xo ki kerde vindi. Heqa domanunê ma a biye ke, ma gunê no zon u kulturê pi-khaliki bımusnêne dinu. Çı hêf ke, domanunê ma, mara no şans qe nêdi.
Ma se bime, çıra kutime na hal, eve xo ki ser nêşime. Na sene tharve biye, amê ma serde ke, ma kutime na hal? Çıra kutmeˈra biyaxkiyu dıme, kutimeˈra sarê teveri dıma? Çıra, çiyo ke yê ma niyo, marê u qomê marê bêfaydiyo, guret xo ser? Na rivat ra, ma jê kengeri vaydime, çıtur ke va saneno kengerê huşki, vaydano, hên vaydime ameyme ondêra diasprora. Zonaği vato: “Uyo ke qimetê kok u bınyatê xo nêzoneno, quweta xuya raste nêsenceno!” Sarrê ma ki, quweta xo nêsencnê, qimet nêda zon u kulturê xo, coka bi pêskes ame na roze. Neyse, endi jêde derg mekeri, bêri mesela mawa Hawtemali ser. Sarê Dersimi Hawtemal çıtur xojiv keno (kutluyor), ey vajime.
Rozşênê Hawtemali 3 hêşti onceno. Asma Marti de Çarsemeo vıren, “Qere Çarseme” wo. O hêşt Hawtemalo Qızo, yanê; 7ê Marti yo.
Hawtemalo wertên, “Newê Marti” yo. Dersim de na roze tayê cau de; „Newê Marti“ name bena, tayê cau de ki “Hawtemal” name beno. Hesavo khan ra Newê Marti (9ê Marti), hesavê Miladi ra roza 21-22 ina. Yanê, 21yê Marti sarrê İran, sarrê Afgan, sarrê Kurdu u zovina qomu de eve „Newroz“ name beno. Anadoliye de Newroz hetê Kurdu ra endi biyo sembolê Serbestiye. Hên ki xojiv beno. Kulturê Dersimi de neyra “Hawtemal” vajino. Hawt, mitoloji de biyayisê Dina alemiyo, Hawt sembolê weşiye wo.
Hawtemalo Pil, hesavo khan ra: 17ê Marti dero, yanê takvimê Miladi ra gore, roza 30ê Marti yo. Na roze de roze u sewe bena jüye. Daru ber yeno sızde. Germ kuno koka daru beri, can kuno cı. No adet u toreo de zaf khano, çı hêf ke her ke şi beno vindi. Hama vêneme ke, iyê ke zon u zagonê xorê wayir vejinê, jê; Cematê Dersimi (Kulturgemeinde Dersim-Darmstadt) 2-3 serriyo dest kerdo cı, ma na Rozşên her serre vırazeme. No Rozşen torê sarê mao. Qomê xo na roze rınde de yeno pêser, piya wenê, piya sımenê, piya govende cênê. Çı roza de rında. Dısmenayên çina, pêrodayis çino, zırçayis u zelemele çina. Teyna na roze de Haskerdene, hurmet u xızmet u azete esta. Haq ano hurê, sarrê bini ki na vengê ma hesnenê. Kulturê mao delali naskenê.
Qere Çarseme u Hawtemal de se beno? Çiyo ke ma diyo u hesno, niaro:
- Qere Çarseme de, sarê dewe sonê çhem, sono çımê hêniyu, sonê jiaru ser. Pilu ra tayê kunê ağwa serdına pake, tayê ki eve a ağwa pake, riyê domanu şünê. No ki yeno na mane ke; awa Xızıriya, awa nêmerdiya, awa heyatiya. Ko u gêrısu ra yena. Efsane ra gore, Xızıri na awe ra sımıta. Coka, isani ke na ağwe ra sımıte, quwete yena cı, emrê xo beno derg.
- Hawtemal de pilê çêyi, sono çımê hêni ra, cao ke ağwa zelale vejina, uza ra tencıkê awe cêno, ano pıskneno sarê çêyi u mal u mulê çêyi ra, cırê düay keno. Wazeno ke, keder u hilaiye cıra düri şêro. Domani ağwe cênê benê pısknenê çê ciranu ra. Cirani ki Qaxu, Gozu, Tüyü, Seker vs. danê domanu.
- Oncia, Hawtemal de, eke a dewe de Piri, ya ki Rayveri estê, yi domanu oncenê şilan. Eke çinê, Piyê domanu sono ju mola şilane bırneno ano, gılê na mole jê çemberi, jê kılama nirey ano pêser, jümini ra gırêdano. Domanu hirê reyi ni çemberi ra eve düay vêyarneno ra. Vano:
“Haq surre cısano! Nêweşiyu ra to bısevekno! Xızır tora qeda u qusır düri bero!
Tali u tezelê to raşt şêro!…”
Eve na tore, ma u pi wazenê ke, domanê xo a serre neweşiye mecêrê, çiyo xıravın sarey ser meyêro, yanê domanê xo bısevekiyê.
- Tayê cau de ki; domanê çêyi sonê deru ra solıku kenê top, kenê pak. Anê serê bonu de, dormê lozınu de ni solıkunê hurdiyu nanê ro, hawt roji ra dıme ni solıku danê we, eke bınde lulıku cayê xo vırasto, yeno o mane ke, a serre şansê yi domanu xêr yeno, a serre bereket yeno zerê çêyi.
- Tayê cau de, Bavay ya ki kokımunê çêyi la girêdanê ke, va fekê cınawiri girêdiyo, zerar medo mal u dawarê yi çêyi! Fekê isanê xıravini girêdiyo, nêbiyaiye düri şêro. Xıraviye, bınê hardi kuyo, rındiye u haştiye raurzo!
Niadime Sayir Sa-Heyderi, serva Hawtemal sene lawıke vata? O ve xo, hervê Urişi de (1917 de Hêrdif/Kiği de şiyo heqiya xo, hama lawıka xo marê menda.
Erê, destê xora mıde,
Ma şime rast u duz de.
Erê, to nisanê ma gureto
-Zalımi- par na taw payiz de.
Erê, Xızır mırodê mın u to bıkero
Çênê, sosına mı, Hawtemalo Qız de
Hawtemalo Pil de, dar u berê Comerdi,
Bextê marê bêro sızde.
Mı dı-hirê kılami to ser vati
eve na qeyde u na hewa de.
Erê damay, damay, damay.
- Eve qeso kılm vajime, Hawtemalê sıma şên bo! Haq keder u hilaiye az-uzê mara düri bero! Welatê marê Hawtemal reyna peyser bêro!
- Na rivat ra van ke:
Roz cêreno, yeno usar
Beno têra dar u ber
Hawtemal beno sıtar
Her çi beno wes u war! - Eve na kılame, Bımanê weşiye de!
